İETT İstanbul 2019 Yolcu Sayısı İstatistikleri

      istanbul birden fazla ulaşım sisteminin bir araya geldiği karmaşık ve iç içe geçmiş bir ağ yapısından meydana gelmektedir. Bu ulaşım sistemlerindeki ağ yapılarının temellerini sırasıyla otobüs, metrobüs, minibüs ve dolmuş gibi temel ulaşım araçlarının oluşturduğu ve 2019 yılı için %77,1’lik paya sahip olan karayolu; metro, tramvay ve fünikülerin oluşturduğu ve 2019 yılı için günlük yolcu sayısında %18,6 paya sahip olan raylı sistemler ile son olarak vapur ve özel tekne/motorların oluşturduğu, günlük yolcu sayısında %4,3’lük paya sahip olan denizyolu oluşturmaktadır.

      İETT (İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri Müdürlüğü) ve bir iştirak şirketi olan İstanbul Otobüs A.Ş toplu taşımada büyük oranda otobüs hizmetlerini üstlenmektedir. Bunun yanında ise hava taksi, turistik şehir turu otobüs servisi, personel taşıma servisleri, deniz otobüsleri limanları ve havalimanlarından ana bağlantı noktalarına otobüs servisleri, araba kiralama servisleri ve taksi hizmetleri için çağrı merkezi hizmeti vermektedir. İstanbul’un Metrosu ve bir iştirak şirketi olan Metro İstanbul A.Ş. ile İstanbul’daki metro, tramvay, füniküler ve teleferik hatları işletilmektedir. TUHIM (İstanbul Toplu Ulaşım Hizmetleri Müdürlüğü) ise kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen fayton taşımacılığı, 2017’de faaliyete giren iTaksi hizmeti ile taksi taşımacılığı, taksi dolmuş taşımacılığı, servis taşımacılığı, filo taşımacılığı ve karayolu yük taşımacılığı gibi her türlü toplu taşıma araçları ile özellikle minibüs ve taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını, durak yerlerini belirlemekte ve denetlemekte, bu araçlara çalışma ruhsatı ve güzergâh kullanım izin belgesi vermektedir. Toplu ulaşım sistemleri arasında hat planlaması, hat optimizasyonu yapmaktadır. TUHIM en son ulaşım raporunu 2017’de yayınlamış olup İstanbul’a ait mevcut durum ve ileriye dönük faaliyet rapor ve planları yayınlanan bu raporla sınırlı kalmıştır. Yine İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bir iştirak şirketi olan Şehir Hatları A.Ş ise 50 iskele ve 2100 yolcu kapasitesine kadar ulaşan vapurların da bulunduğu 28 vapurla hizmet vermektedir.

      BELBİM A.Ş. (Elektronik Para ve Ödeme Hizmetleri A.Ş.) İstanbul’un mevcut ulaşım sisteminde kullanılan ve bir elektronik kart olan “İstanbul Kart”, hem toplu taşımanın ücretlendirilmesinde hem de diğer belediye hizmetleri ile halkın günlük yaşamında ihtiyaç duyacağı alanlarda ödeme aracı olarak kullanılmasını sağlamaktadır. Bu bağlamda 24.03.2020’de yayınlanan BELBİM 2019 faaliyet raporuna göre 18 milyon aktif İstanbul Kart bulunmakta, ortalama 6 milyonun üzerinde günlük geçiş ve ortalama 8 milyon günlük işlem yapılmaktadır. Bunun dışında ise 18.000 terminal, 1.226 Biletmatik ve 4.567 Temsilci Dolum Noktası ile toplam 5.793 Dolum Noktası, 34 üye işyeri, 14 İstanbul Kart Başvuru Merkezi ile hizmet vermektedir. Toplu ulaşımda 6.387 Otobüs, 69 İskele, 1 Füniküler, 97 Metro İstasyonu, 53 Tramvay İstasyonu, tüm Havaist Otobüsleri, 44 Metrobüs İstasyonu ve 2 Teleferik İstasyonunda hizmet verilmektedir. Toplu ulaşım dışında ise 443 İspark Otoparkı, 224 BELTUR Cafe/Büfe, 492 Migros Mağazası, 674 İsper A.Ş. Plaj ve WC Noktası, BNB Bisiklet, 24 Hamidiye Otomatları, 5.865 iTaksi ve 17 İBB Sosyal Tesisinde hizmet vermeyi sürdürmektedir.

      BELBİM A.Ş.’ye ait güncel bilgiler aşağıdaki gibi olup 2018 yılında vergi öncesi kâr 78.927.057 TL (Vergiler hariç dönem kârı: 53.919.824 TL) iken 2019 yılında vergi öncesi kâr 67.875.518(Vergiler hariç dönem kârı: 62.454.176) olmuştur.

Kaynak: BELBİM 2019 Faaliyet Raporu

Tech İstanbul

      Daha önce TUHIM (İstanbul Toplu Ulaşım Hizmetleri Müdürlüğü)’den bahsetmiştik. TUHIM İstanbul Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde, ulaşım ana planına bağlı, toplu ulaşım ve taşıma hizmetlerini, ilgili birimlerle koordineli olarak yürütmekte ve bu amaçla gerekli tesisleri kurma, kurdurma, işletme veya işlettirme hizmetlerini planlamakta, bununla birlikte ulaşım sistem ve araçlarına ilişkin gerekli denetlemeler, ruhsatlandırmalar ve belgelendirmeleri yapmaktan sorumludur. TUHIM dışında İstanbul için amaç, çözüm ve sürdürülebilir ulaşım ihtiyaçlarının tespiti için kurulan önemli platform ise Tech İstanbul’dur. Tech İstanbul platformunun temel amacı Ulaşım, çevre ve enerji sorunlarına çözüm üretebilen girişimlerin sağlanmasını desteklemektir. Platformun konularından üzerinde durulan ilk ve en önemli sorunu ulaşım oluşturmaktadır. İBB ve Young Guru Academy (YGA) ortaklığında geliştirilen platformun açıklamalarına göre; İstanbul’da milyonlarca kişi her gün yolculuk yapıyor ve belediye tarafından toplu ulaşım araçları ile karşılanan yolculukların oranı %30. Tercih sebebinin düşüklüğünün nedeni olarak ise İstanbulluların toplu taşımayı daha az konforlu ve güvenli olarak görmeleri olarak gösteriyor. Tech İstanbul dışında İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından kurulan İstanbul Bilişim ve Akıllı Kent Teknolojileri A.Ş. (İSBAK) ise faaliyet alanlarını daha çok “Akıllı Şehir Teknoloji ve Uygulamaları”, “Akıllı Ulaşım Sistemleri” ve “Ulaşım Planlama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri” üzerine yoğunlaşmakta ve İstanbul için “Akıllı Ulaşım Çözümleri” geliştirmektedir. Bunların başında IoT Taksi Modülü Projesi kapsamında geliştirilen akıllı taksi şapkaları gelmektedir ve İstanbul’da aktif olarak kullanılmaya başlanmıştır. Aynı zamanda İBB’ye ait “İBB Cep Trafik”, “İBB Yol Gösteren” ve “İBB Yoğunluk Haritası” mobil uygulamaları ve tüm “Toplu Ulaşım Bilgilendirme Sistemleri” gibi tüm ulaşım denetleme, kontrol, ölçüm ve sinyalizasyon sistemi teknolojilerine ilişkin uygulamalar İSBAK tarafından üretilmekte ve geliştirilmektedir.

      İstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.Ş. (İSTAÇ)’nin yayınladığı 2018 ve 2019 yıllarında yayınlanan raporlara göre İstanbul genelinde tünel açma faaliyetleri sırasında oluşan çamurların taşıma, depolama, susuzlaştırma alternatiflerinin incelenmesi ve maliyetlerine ilişkin çalışmaların yapıldığı belirtilmiştir. Yani tünel açmada açığa çıkan ve kullanılan makinelerin yaydığı kimyasallara da bağlı olarak ortaya çıkan atık çamurun toplanması, susuzlaştırıp kurutularak incelenmesi bile büyük bir problem haline gelmiştir. İstanbul’da oluşan çamurların büyük bir kısmı İstanbul’un Şile İlçesinde bulunan “Kömürcüoda Düzenli Depolama Sahası”na gönderilerek bertaraf edilmektedir. Yani İstanbul gibi bir şehir tünel açma ve yeraltı çalışmalarının yapılması sonucu açığa çıkan atıkların geri dönüşümü sorununa da çözüm aramaktadır.

Kaynak: USGS EarthExplorer, Landsat 8 OLI/TIRS C1 Level 1, 12 Nisan Hava Görüntüleri kullanarak hazırlanmıştır.

      İstanbul Otopark İşletmeleri Tic. A.Ş. (İSPARK)’ın yayınladığı, 2019 yılına ait “Sayılarla İspark” istatistiklerine göre 606 noktada 95 bin araç kapasiteli otopark bulunmakta ve 40 noktada “Park Et Devam Et (P+R)” olarak isimlendirilen, 14 bin araç kapasiteli ve yılda 3,5 milyon kişiye hizmet veren otopark bulunmaktadır. Park Et Devam Et sisteminin amacı toplu taşımayı teşvik, zararlı egzoz emisyonlarının azaltılması, daha az yol işgali, daha az yakıt tüketimi, trafik stresinin azaltılması ve zaman kazanımı gibi faydalar gözetilmektedir. Ancak 30 Mayıs 2016 tarihli İSPARK haberine göre Park Et Devam Et hizmeti 50 noktada 15 bin araç kapasitesi ile yılda 5 milyon araç yararlanırken 2019 yılı güncel istatistiklerine göre araç kapasitesi 2016 yılına göre yıllık hizmet alan araç sayısı 3,5 milyona düştüğü görülmektedir. 2019 yılı verileri göz önüne alındığında günde yaklaşık 100 kilometre uzunluğunda araç kuyruğu trafikten çekiliyor. Bu rakam bir yılda bu otoparkları kullanan sürücüler dikkate alındığında yaklaşık 50 bin kilometre uzunluğunda araç kuyruğunun oluşmasının da önüne geçildiğini gösteriyor.

      Earth Explorer’dan elde edilen görüntüler Erdas Imagine üzerinde farklı renk katmanlarında görüntülenerek yerleşim yerlerinin gri renk ile gözükecek şekilde ön plana çıkması sağlanmıştır. Pembe/Kırmızı alanlar daha çok yeşil alanları, koyu lacivert renkli alanlar sulak alanları, gri renkler ise yerleşim alanları ile çıplak araziyi ön plana çıkarmaktadır. İstanbul için yerleşim yerleri dikkate alındığı zaman nüfusun ve yerleşim alanlarının şehrin güneyinde yoğun olduğu görülmektedir. Şehrin kuzeyine yapılan Yeni İstanbul Havalimanı büyüklüğü ile dikkat çekmektedir. 

      Yerleşim alanlarının İstanbul’un güneyinde biriktiğini dikkate alırsak şehrin kuzeye doğru planlı bir şekilde genişlemesi, güney bölgesinde ise eski İstanbul tarihi dokusu korunarak gerekli yerlerin geri dönüşüm kapsamına alınması ve yerleşime açılmayarak bu alanların yeşil alanlara dönüştürülmesi, doğal ve şehirsel yaşamın korunduğu bir sürdürülebilir yaşam oluşturulması ve bunun korunması gerekmektedir. Aslında bakacak olursak Yeni İstanbul Havaalanı ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün şehrin kuzeyine yapılması bu anlamda bir başlangıç olmuştur. Şehrin kuzeye planlı bir şekilde genişlemesini sağlamak için öncelikli olarak ulaşım ağlarının planlı bir şekilde oluşturulması gerekmektedir. Yani ulaşım ağı şehrin dokusuna göre plansız bir şekilde oluşturulmamalı, öncelikli olarak ulaşım ağı bölgeye planlı bir şekilde yapılmalıdır. Şehrin dokusu da bu ulaşım ağı doğrultusunda planlı olarak gelişecektir. İstanbul’da bu anlamda günümüzde ulaşım sistemlerinin ağları oluşturulurken yerleşim yerlerinin dikkate alındığı ve buna bağlı olarak birbirine geçmiş karmaşık bir ağ yapısından meydana gelen ve içerisinde birden fazla aktarma noktasının bulunduğu, düzensiz kentleşmeye de bağlı olarak şehirde düzensiz bir ağ yapısının ortaya çıkmasına neden olduğu görülmektedir. Kısaca söylemek gerekirse düzensiz kentleşmenin görüldüğü İstanbul’da yerleşimler ulaşım ağlarına göre şekillenmeli iken ulaşım ağları yerleşim yerlerine göre şekillenmektedir. Bu nedenle sistematik bir ulaşım ağı görmek mümkün olmamakta, ulaşım ağları karmaşık ve iç içe geçmiş bir yapıda oluşmaktadır.

57 Ülke ve 416 farklı şehirden veri toplayan tomtom.com’un verilerine göre şehirler arasında İstanbul 2018 yılana göre ortalama %2 trafik artışıyla 2019 yılında 9. sırada yer almaktadır.

      İstanbul’da ulaşım ağları yapılırken toplu taşımayı kullanan nüfus ile özel ulaşım aracı kullanan nüfus aynı anda memnun tutulmaya çalışılmakta ve gerek ulaşım politikaları gerekse ulaşım projeleri bu yönde gelişme göstermektedir. Politikalar bir yandan özel ulaşımı teşvik etmeye çalışmakta ve bunu yaparken diğer yandan ise toplu taşıma kullanan kesime de aynı anda hitap etmeye çalışmaktadır. İstanbul gibi bir şehirde toplu taşıma sistemleri geliştirilirken özel araç kullanımını teşvik edici “Avrasya Tüneli” ve “Üç Katlı Büyük İstanbul Tüneli” gibi büyük projeler faaliyete geçirilmektedir. Dünyada denizaltından geçen ilk iki katlı karayolu tüneli olan Avrasya Tüneli 22 Aralık 2016 yılında açılmış olup gidiş ve geliş olmak üzere ikişer şerit yoldan oluşmaktadır. 2020 yılında açılması planlanan Üç Katlı Büyük İstanbul Tüneli ise sadece orta katından raylı ulaşım sistemi geçecek şekilde toplu taşımaya teşvik edici hale getirilmiştir. Marmaray dışında bu gibi projelerin İstanbul için daha çok özel araçları teşvik edici hale getirdiği görülmektedir. Projeler yapılıyor, özel ulaşım rahatlıyor, özel ulaşıma olan talep de aynı zamanda artış gösteriyor, buna bağlı olarak trafik artıyor ve tekrar yeni bir proje ihtiyacı ortaya çıkıyor. İstanbul gibi bir şehir için sürekli nüfus çeken, düzensiz kentleşmenin görüldüğü ve kentin sadece bir bölgede yoğunlaştığı dikkate alınırsa ileriye dönük sürdürülebilir olmayan her projenin sadece bir domino etkisi oluşturmakla kalacağı görülmektedir.

İBB Trafik Analizi, 2019 yılı saat 16:00-20:00 arası dikkate alınarak yıllık bazda hazırlanmıştır.

Kaynak: TÜİK, İllere göre motorlu kara taşıtları sayısı verileri birleştirilerek hazırlanmıştır.

Kaynak: Trafik veri sağlayıcısı tomtom.com (17-23 Mayıs 2020)

Kaynak: Trafik veri sağlayıcısı tomtom.com (2019 yılı haftalık ortalama trafik yoğunluğu)

      Trafik veri sağlayıcısı tomtom.com’a ait 17-23 Mayıs tarihlerine ait haftalık veriler incelendiğinde ve 2019 yılı ile karşılaştırıldığında trafik yoğunluğunun 2020 yılı için düşük olduğu görülmektedir. Buna etken olan neden ise COVID-19 pandemi döneminde uygulanan sokağa çıkma kısıtlama ve yasaklarıdır. O nedenle 2019 yılı haftalık ortalama trafik yoğunluğu dikkate alınırsa trafik yoğunluğunun daha çok %50’lerin üzerinde olduğu görülmektedir.

Sürdürülebilir Ulaşım Hiyerarşisi

      İstanbul gibi bir şehir için vizyon ve amaçlar sürdürülebilir kent içi ulaşım hiyerarşisi dikkate alınarak geleceğe yönelik olarak belirlenmelidir. Şehrin geleceği düşünülerek iklim değişikliği ve sera gazı etkisinin arttığı bu dönemde politikalar elektrikli araçları teşvik edici ve zorunlu hale getirici olmalıdır. Gelecekte bireysel araç kullanımı mı yoksa toplu taşıma mı artar sorusuna cevap verilebilir hale gelinmelidir. Toplu taşımanın yetersiz olduğu, istenilen zamanda ve kısa mesafede bile kullanılabilen özel otomobillerin kullanımı kısıtlanmalı, toplu taşıma alanlarına yakın otoparklar (P+R) arttırılmalıdır. Gerekirse kent merkezlerinde otoparklar kısıtlanmalı, park ücreti arttırılmalı, buradan elde edilen gelirler ise toplu taşımanın geliştirilmesinde kullanılmalı ve bu sayede özel araçlar daha caydırıcı hale getirilmelidir.